PERCEPCJA SŁUCHOWA
proces rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i syntetyzowania dźwięków
Na percepcję słuchową składają się:
- Słuch fizjologiczny – możliwość słyszenia dźwięków z otoczenia za pomocą narządu słuchu. Cechuje go określona ostrość słyszenia, która powoduje, że są ludzie słyszący, niedosłyszący i głusi.
- Słuch fonematyczny (fonetyczny) – zwany też słuchem mownym – jest to zdolność do rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy (najmniejszych elementów składowych wyrazów czyli fonemów). Procesy te odbywają się na poziomie kory mózgowej, pełna dojrzałość słuchu fonemowego osiągana jest około 6, 7 roku życia. Dzięki niemu słyszymy różnice pomiędzy dźwiękami bardzo podobnymi np. półka-bułka, Tomek-domek, kura-góra itd. Dalszy etap w rozwoju słuchu fonematycznego stanowi analiza i synteza słuchowa.
- Analiza słuchowa to umiejętność wyodrębniania z potoku mowy: zdań, w zdaniach wyrazów, w wyrazach sylab, a w sylabach głosek z zachowaniem ich kolejności.
- Synteza słuchowa jest to scalanie głosek, sylab i wyrazów w określone, złożone układy słuchowe.
- Pamięć słuchowa jest to pamięć wzorców słuchowych wyrazów tzn. pamięć ich długości (liczby sylab i głosek oraz ich kolejności w wyrazie). Jest to również zdolność zatrzymywania w pamięci ciągów wyrazów połączonych związkami logiczno - gramatycznymi (np. dni tygodnia, nazwy miesięcy, wiersze, piosenki itp.
OBJAWY ZABURZEŃ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ WYSTĘPUJĄCE U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
- Trudności w rozumieniu złożonych instrukcji i poleceń słownych
- Trudności w zapamiętywaniu, powtarzaniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań.
- Mały zasób słów i agramatyzmy.
- Trudności w tworzeniu zdań i opowiadań.
- Trudności w zapamiętywaniu ciągów słownych, np. dni tygodnia, nazw miesięcy oraz treści wierszy i piosenek.
- Opóźniony rozwój mowy.
- Wady wymowy.
- Trudności w różnicowaniu dźwięków mowy (głównie tych o podobnym brzmieniu) i określeniu ich położenia w wyrazie (na początku, na końcu, w środku).
- Problemy z dokonywaniem analizy sylabowej i głoskowej wyrazów.
- Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu na dalszych etapach kształcenia.
Prawidłowy rozwój percepcji słuchowej jest warunkiem niezbędnym dla pełnego
rozumienia mowy, dla prawidłowej realizacji dźwięków (poprawnej artykulacji) oraz
opanowania umiejętności czytania i pisania.
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PERCEPCJĘ SŁUCHOWĄ
ZESTAW ĆWICZEŃ I ZABAW PRZEZNACZONYCH DLA DZIECI NAJMŁODSZYCH
(3-5 LETNICH)
Kształcenie wrażliwości słuchowej i różnicowanie dźwięków z otoczenia
- Wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków dochodzących z najbliższego otoczenia i ich lokalizacja (szmery, szelesty, stuknięcia, odgłosy kroków, pojazdów, dźwięków powstałych przy pracy różnych maszyn, dźwięków charakterystycznych dla różnych przedmiotów). Zamknij oczy i powiedz co słyszysz? (np. szelest papieru, brzęk kluczy, przelewanie wody itp.)
- Różnicowanie i rozpoznawanie głosów przyrody (zwierząt, ptaków, zjawisk atmosferycznych) w naturalnym środowisku lub z płyty.
- Rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków wydawanych przez różne instrumenty (perkusyjne i inne).
- Rozpoznawanie dźwięków : wysokie – niskie, głośne - ciche, dużo – mało, długi – krótki.
- Przeliczanie słyszanych np. uderzeń w bębenek, stuknięć o blat stołu.
- Rozpoznawanie osób po głosie (np. mamy, taty, babci itp.).
- Lokalizacja dźwięków – szukamy np. dzwoniącego budzika, telefonu...
Ćwiczenia rytmiczne
- Ćwiczenia w rozpoznawaniu melodii piosenek po zaśpiewanym fragmencie (lub odtworzeniu z płyty) i wyklaskaniu rytmu piosenki.
- Odtwarzanie podanego rytmu poprzez wyklaskiwanie, wystukiwanie, wytupywanie itp.
- Odtwarzanie przestrzenne układów rytmicznych poprzez układanie klocków, rysowanie kropek. Rodzic wystukuje rytm, dziecko układa np. klocki, z uwzględnieniem ilości uderzeń i odległości czasowych między nimi (ćwiczenie dla 5 - latka).
- Odtwarzanie rytmiczne układów przestrzennych – na podstawie układu np. klocków, dziecko wystukuje lub wyklaskuje rytm (ćwiczenie dla 5 - latka).
- Rozpoznawanie układów przestrzennych lub rytmicznych, zgadywanie, który spośród kilku układów na planszy został wystukany.
Różnicowanie dźwięków mowy
- Ćwiczenia rytmiczne – wypowiadanie rytmiczne treści krótkich wierszyków np. z wyklaskiwaniem.
- Rozpoznawanie melodii mówienia – zdań pytających, rozkazujących i wykrzyknień.
- Rozpoznawanie natężenia głosu – szeptu, naturalnego i głośnego mówienia.
- Łączenie sylab w proste wyrazy (5 latki). (jakie słowo słyszysz?: wo-da, O-la, ma-ma.)
- Zabawa w kończenie słów np. lo-, dziecko kończy wymawiając – dy (lody), bu- (ty), sa- (mochód), itp.
- Wymyśl rymujące się wyrazy (5 - latki), np. słoń – koń, miasto – ciasto, wanna – panna itp.
- Uzupełnij brakujące rymy (5 - latki). Lata mucha koło ... (ucha); Lata osa koło ... (nosa); Mały kotek wszedł na ... (płotek); Dla ochłody zjadam ... (lody)
- Powtarzanie ciągów słownych np. pór roku (wiosna, lato, jesień, zima), dni tygodnia, liczenie, wymienianie nazw pewnych zbiorów przedmiotów ( np. ubrania: czapka, szalik, buty; zabawki: lalka, samochód, miś)
- Nauka na pamięć wierszy, piosenek i rymowanek.
- Wyszukiwanie wyrazów zaczynających się na daną głoskę (5 - latki)
Wyszukaj jak najwięcej obrazków kończących się głoską „a”
Rozejrzyj się wokół siebie i powiedz kilka nazw przedmiotów zaczynających się na głoskę „o” itp.
ZESTAW ĆWICZEŃ I ZABAW PRZEZNACZONYCH DLA DZIECI 6-7 LETNICH
Dla dzieci 6, 7 letnich, oprócz ćwiczeń kształcących wrażliwość słuchową, ćwiczeń rytmicznych oraz prostych ćwiczeń w różnicowaniu dźwięków mowy (wymienionych wyżej), konieczne są ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy sylabowej i głoskowej. Mają one istotne znaczenie w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania. Ćwiczenia te najlepiej jest prowadzić na materiale konkretno – werbalnym (obrazek/przedmiot + nazwa/wyraz).
Ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy sylabowej i głoskowej
- Różnicowanie słów o podobnym brzmieniu – dziecko wskazuje obrazki po usłyszeniu nazw. Pokaż kury, potem góry; bułkę, potem półkę; kasę, potem Kasię.
- Rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach. Wypowiadamy krótkie zdanie np. Chłopiec czyta. Prosimy, aby dziecko zdanie rozwinęło i ułożyło tyle klocków, ile wyrazów było w zdaniu.
- Układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy. Dziecko układa zdanie do obrazka. Liczy ile jest w nim wyrazów, jaki wyraz jest pierwszy, jaki jest ostatni. Układ wyrazów w zdaniu może być przedstawiony np. na klockach. Dziecko może ciąć pasek papieru na tyle części, ile jest wyrazów w zdaniu.
- Rozpoznawanie określonego wyrazu w szeregu wyrazów o podobnym brzmieniu. Gdzie schował się pies? Rodzic wymienia wyrazy (pies, bies, kres, pies, kres, less, pies, cez, gres, pies), gdy dziecko usłyszy wyraz pies, klaszcze w ręce.
- Dzielenie wyrazów na sylaby, liczenie ilości sylab z równoczesnym wystukiwaniem rytmu wymawianych sylab.
- Synteza sylab podanych ze słuchu w wyrazy i tzw. pseudowyrazy, o-wo-ce (owoce), ka-na-pa (kanapa), po-la-sy (polasy), fi-to-dy (fitody)
- Dopowiadanie sylab jako uzupełnienie wyrazów. Podajemy pierwszą sylabę, np. ko i pokazujemy obrazek kotka, dziecko dopowiada brakującą część wyrazu.
- Tworzenie wyrazów zaczynających się na określoną sylabę wo – woda, wodospad; bu – buty, butelka; sa – sarenka, sale, sałata
- Różnicowanie takich samych sylab w szeregu różnych lub o podobnym brzmieniu Rodzic wymienia sylaby pa, ga, pa, da, ga, pa, da. Dziecko sygnalizuje klaśnięciem moment usłyszenia np. sylaby pa
- Wyodrębnianie sylab na początku, na końcu oraz w środku słowa.
- Wymawianie określonej sylaby w słowie Parasol, jaka jest trzecia sylaba? – sol.
- Rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalenie miejsca jej położenia (na początku, na końcu, w środku). Do ćwiczenia potrzebny jest zestaw obrazków, których nazwy zawierają określoną sylabę różnie usytuowaną np. ko-sze, jaj-ko, cze-ko-lada.
- Rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek (samogłosek i spółgłosek) w różnych miejscach wyrazu
a) rozpoznawanie i wyodrębnianie samogłosek na końcu wyrazu, np. jaką głoskę słyszysz na końcu wyrazu: woda, okno, ule
b) rozpoznawanie i wyodrębnianie samogłosek na początku wyrazu: np. jaką głoskę słyszysz na początku wyrazu: aparat, orzech, ucho, ekran, igła.
c) rozpoznawanie i wyodrębnianie spółgłosek na końcu wyrazu np. nos, kosz, dach.
d) rozpoznawanie i wyodrębnianie spółgłosek na początku wyrazu (bez grup spółgłoskowych) np. sałata, lody, mysz, foka
- Rozpoznawanie obrazków na podstawie pierwszych głosek ich nazw – Pokaż obrazek, którego nazwa zaczyna się na a, o, m, s ….
- Dobieranie par obrazków, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską.
- Tworzenie wyrazów rozpoczynających się od danej głoski. A – Ala, aster, arbuz... S - sanki, sen, syrop...
- Analiza głoskowa wyrazów/pseudowyrazów, liczenie głosek w wyrazach/pseudowyrazach.
Wymień jakie głoski po kolei słyszysz w wyrazach: osa (o-s-a), miś (m-i-ś), lato (l-a-t-o), fis (f-i-s), tun (t-u-n), dake (d-a-k-e)
- Synteza głosek ze słuchu.
Jaki wyraz/ pseudowyraz usłyszałeś? u-l-e (ule), f-o-k-a (foka), m-o-t-y-l (motyl), m-o-k (mok), s-e-d-a (seda), k-i-m-e (kime)
- Domino obrazkowo – głoskowe
Układanie obrazków tak, aby ostatnia głoska pierwszego wyrazu była początkową głoską następnego, np. nos – sok – kot – tor – rak – itd.
Ćwiczenia koncentracji słuchowej
1. Wyróżnianie pierwszego/ostatniego wyrazu w zdaniu. Rodzic mówi zdanie: Mały kot lubi dużo spać. - dziecko wskazuje pierwsze/ostatnie słowo zdania.
2. Skojarzenia – dopowiadanie słów do zadanego przez rodzica np. książka - dziecko dopowiada ilustracja, rodzic – okładka - kolejne skojarzenie, po kilku próbach powtarzamy wszystkie wypowiedziane skojarzenia.
3. Jedziemy na wakacje - wspólne dopowiadanie wyrazów do zdania: Jadę na wakacje, zabieram ze sobą walizkę i pakuję do niej ogromny ręcznik, dziecko powtarza całą konstrukcję i dopowiada nazwę rzeczy, którą dokłada do walizki – staramy się , by zdanie było jak najdłuższe.
4. Urodziny u Balbiny – zabawa jak wyżej, początek zdania może brzmieć: Na urodziny Balbiny kupimy... i dopowiadamy kolejne prezenty.
5. Uważne słuchanie – Rodzic opowiada o ilustracji, zdarzeniu, prosząc dziecko, by za każdym razem, gdy usłyszy słowo zaczynające się od określonej głoski – narysowało kreskę, albo kropkę.
Złote reguły harmonijnego rozwoju mowy dziecka
- Od urodzenia dziecka dbaj o jego harmonijny rozwój fizyczny, emocjonalny i psychiczny.
- Jeśli niepokoi Cię brak reakcji lub nieadekwatne reakcje dziecka na bodźce akustyczne, koniecznie skonsultuj się z lekarzem audiologiem.
- Zadbaj by Twoje oczekiwania wobec dziecka były realistyczne.
- Zapewnij dziecku bogactwo różnorodnych doświadczeń: słuchowych, ruchowych, wzrokowych, dotykowych i smakowych.
- Każdego dnia przemycaj stymulujące ćwiczenia językowe. Dbaj o dobry klimat podczas tych zabaw. Spraw by był to dla dziecka czas radosnej aktywności.
- Rozmawiaj ze swoim dzieckiem. Opowiadaj mu, czyli opisuj to, co widzicie, to co robicie. Zadawaj mu pytania, choć nie jest jeszcze w stania udzielić odpowiedzi. Sam odpowiadaj na zadawane pytania.
- Wypowiedzi skierowane do dziecka niech będą bardzo staranne. Używaj nieco wolniejszego tempa mowy. Zadbaj o dobór prostego, zrozumiałego dla dziecka słownictwa. Stosuj krótkie zdania. Powtarzaj swoją wypowiedź.
